Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của Tòa án nhân dân theo cấp Tòa án và theo lãnh thổ

[VPLUDVN] Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của Tòa án là quyền hạn và trách nhiệm của Tòa án trong phạm vi chức năng của mình tiến hành xem xét, đánh giá và ra phán quyết đối với các đối tượng khởi kiện vụ án hành chính theo trình tự thủ tục tố tụng do pháp luật quy định nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện. Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của Tòa án gồm có 3 loại: thẩm quyền theo vụ việc, thẩm quyền theo cấp Tòa án và thẩm quyền theo lãnh thổ. Các loại việc thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án theo Điều 28 Luật tố tụng hành chính 2010 đã được trình bày ở các bài viết trước, phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của Tòa án theo cấp Tòa án và theo lãnh thổ. 

Theo Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002, hệ thống Tòa án ở nước ta gồm có ba cấp: Tòa án nhân dân tối cao; Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (Tòa án cấp tỉnh) và Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (Tòa án cấp huyện). Trong đó, Tòa án cấp tỉnh và Tòa án cấp huyện đều có chức năng xét xử sơ thẩm. Vì vậy, với một vụ án hành chính cụ thể, cần phải xác định thẩm quyền giải quyết thuộc Tòa án cấp nào, địa phương nào. Do đó, khi tiến hành khởi kiện vụ án hành chính, bên cạnh việc xem xét các điều kiện về chủ thể, đối tượng khởi kiện, vụ việc có thể kiện ở đâu, Tòa cấp nào sẽ thụ lý là vấn đề người khởi kiện cần quan tâm.

Để giải quyết vấn đề này, cần làm rõ hai nội dung sau: Thứ nhất, phân định thẩm quyền xét xử giữa Tòa án cấp tỉnh và Tòa án cấp huyện; thứ hai, phân định thẩm quyền xét xử giữa các Tòa án nhân dân địa phương trong cùng một cấp đối với những khiếu kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp đó. Tuy nhiên, do Tòa án ở nước ta tổ chức theo đơn vị hành chính – lãnh thổ và trùng với cơ quan hành chính cả về lãnh thổ lẫn về cấp, vì thế việc nghiên cứu thẩm quyền theo cấp và theo lãnh thổ không tách rời nhau.

– Đối với đối tượng khởi kiện là QĐHC, HVHC của cơ quan nhà nước thì tùy theo cấp, theo địa giới hành chính của cơ quan nhà nước bị kiện mà Tòa án có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm cũng được xác định khác nhau, cụ thể là:

   + QĐHC, HVHC của cơ quan nhà nước từ cấp huyện trở xuống thì Toà án cấp huyện trên cùng phạm vi địa giới hành chính với cơ quan nhà nước sẽ có thẩm quyền giải quyết.

   + QĐHC, HVHC của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Văn phòng Chủ tịch nước, Văn phòng Quốc hội, Kiểm toán nhà nước, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và QĐHC, HVHC của người có thẩm quyền trong cơ quan đó Toà án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở của người khởi kiện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm; trường hợp người khởi kiện không có nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở trên lãnh thổ Việt Nam thì thẩm quyền giải quyết thuộc Toà án nơi cơ quan, người có thẩm quyền ra QĐHC, có HVHC.

+ QĐHC, HVHC của cơ quan trực thuộc một trong các cơ quan nêu trên và QĐHC, HVHC của người có thẩm quyền trong các cơ quan đó thì Toà án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở của người khởi kiện sẽ có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm; trường hợp người khởi kiện không có nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở trên lãnh thổ Việt Nam thì thẩm quyền giải quyết thuộc Toà án nơi cơ quan, người có thẩm quyền ra QĐHC, có HVHC.

 + QĐHC, HVHC của cơ quan nhà nước cấp tỉnh, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước sẽ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với cơ quan nhà nước đó.

 + QĐHC, HVHC của cơ quan đại diện ngoại giao của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan đó thì Tòa án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với nơi cư trú của người khởi kiện sẽ có thẩm quyền giải quyết. Trường hợp người khởi kiện không có nơi cư trú tại Việt Nam, thì Toà án có thẩm quyền là Toà án nhân dân thành phố Hà Nội hoặc Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh.

– Về quyết định kỷ luật buộc thôi việc của người đứng đầu cơ quan, tổ chức từ cấp huyện trở xuống thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết là Tòa án cấp huyện trên cùng phạm vi địa giới hành chính với cơ quan, tổ chức đó; quyết định kỷ luật buộc thôi việc của người đứng đầu cơ quan, tổ chức cấp tỉnh, bộ, ngành trung ương thì thẩm quyền thuộc Tòa án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với nơi làm việc của người khởi kiện khi bị kỷ luật.

– Đối với danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân thì Tòa án cấp huyện trên cùng phạm vi địa giới hành chính với cơ quan lập danh sách cử tri có thẩm quyền giải quyết.

– Về quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh thì thẩm quyền thuộc Tòa án cấp tỉnh trên cùng phạm vi địa giới hành chính với nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở của người khởi kiện.

Nếu như trước đây, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính quy định trường hợp người khởi kiện vừa khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại vừa nộp đơn khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án thì thẩm quyền giải quyết sẽ thuộc Tòa án (Điều 13 Pháp lệnh) thì hiện nay Luật Tố tụng hành chính 2010 quy định trường hợp này, thẩm quyền giải quyết sẽ theo sự lựa chọn của người khởi kiện. Quy định này tạo điều kiện cho người khởi kiện tự do lựa chọn có quan có thẩm quyền giải quyết nhằm bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Theo đó, Tòa án sẽ yêu cầu người khởi kiện làm văn bản lựa chọn cơ quan giải quyết; trường hợp người khởi kiện không làm được văn bản lựa chọn thì Toà án phải lập biên bản về việc người khởi kiện lựa chọn cơ quan giải quyết.

Lưu ý: QĐHC, HVHC của cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước có khi chỉ có liên quan đến một người nhưng cũng có trường hợp liên quan đến nhiều người. Do đó, việc xem xét thẩm quyền của Tòa án trong trường hợp liên quan đến nhiều người, cần phải phân biệt như sau:

Trường hợp QĐHC, HVHC chỉ liên quan đến một người mà người đó vừa khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, đồng thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì việc giải quyết theo sự lựa chọn của người khởi kiện. Nếu người khởi kiện lựa chọn Toà án giải quyết thì Toà án thụ lý giải quyết vụ án theo thủ tục chung, đồng thời thông báo cho người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại biết và yêu cầu chuyển toàn bộ hồ sơ giải quyết khiếu nại cho Toà án. Ngược lại, người khởi kiện lựa chọn người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại giải quyết thì Toà án căn cứ vào điểm g khoản 1 Điều 109 của Luật tố tụng hành chính năm 2010 trả lại đơn khởi kiện và các tài liệu kèm theo cho người khởi kiện. Nếu hết thời hạn giải quyết khiếu nại mà khiếu nại không được giải quyết hoặc đã được giải quyết nhưng người khiếu nại không đồng ý với việc giải quyết khiếu nại và có đơn khởi kiện vụ án hành chính thì Toà án xem xét để tiến hành thụ lý vụ án.

Đối với QĐHC, HVHC có liên quan đến nhiều người thì thẩm quyền của Tòa án được xác định như sau:

– Trường hợp chỉ có một người vừa khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, đồng thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, những người khác còn lại không khởi kiện vụ án hành chính và cũng không khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì thẩm quyền giải quyết được thực hiện như trường hợp QĐHC, HVHC chỉ liên quan đến một người nêu trên.

– Trường hợp có nhiều người vừa khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, đồng thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại và tất cả những người này đều lựa chọn một trong hai cơ quan có thẩm quyền giải quyết (Toà án hoặc người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại) thì thẩm quyền giải quyết được thực hiện như trường hợp trên.

– Trường hợp có nhiều người vừa khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, đồng thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, trong đó có một hoặc một số người lựa chọn Toà án giải quyết và một hoặc một số người lựa chọn người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại giải quyết hoặc trường hợp chỉ có một hoặc một số người khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, một hoặc một số người khác chỉ khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì căn cứ vào quyền lợi, nghĩa vụ của người khởi kiện và người khiếu nại có độc lập với nhau hay không để xác định. Nếu quyền lợi, nghĩa vụ của người khởi kiện và người khiếu nại độc lập với nhau thì việc giải quyết yêu cầu của người khởi kiện thuộc thẩm quyền của Toà án, còn việc giải quyết khiếu nại của những người khiếu nại thuộc thẩm quyền của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Ngược lại, quyền lợi, nghĩa vụ của người khởi kiện và người khiếu nại không độc lập với nhau thì Toà án thụ lý giải quyết vụ án theo thủ tục chung, đồng thời thông báo cho người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại biết và yêu cầu chuyển toàn bộ hồ sơ giải quyết khiếu nại cho Toà án.

Như vậy, khi tiến hành khởi kiện vụ án hành chính, người khởi kiện cần cân nhắc đối tượng khởi kiện của mình thuộc trường hợp nào để lựa chọn nộp đơn tại Tòa án vừa thỏa mãn theo cấp Tòa án và theo lãnh thổ. Có như thế, Tòa án mới có thể nhận đơn và thụ lý đơn khởi kiện của mình.

Lưu Tùng

Ghi chú: Bài viết được gửi tặng hoặc được sưu tầm, biên tập với mục đích tuyên truyền pháp luật. Nếu phát hiện vi phạm bản quyền vui lòng gửi thông báo cho chúng tôi, kèm theo tài liệu chứng minh vi phạm qua Email: banquyen.vpludvn@gmail.com; Đồng thời, chúng tôi cũng rất mong nhận được tài liệu tặng từ quý bạn đọc qua Email: nhantailieu.vpludvn@gmail.com. Xin cảm ơn quý bạn đọc đã quan tâm tới Viện Pháp luật Ứng dụng VIệt Nam.